Woord van de Maond februari 2024: paotwottel
Geplaatst op donderdag 1 februari 2024 om 20:43
Het huis-aan-huis-blad Montferland Journaal wordt uitgegeven door een mediabedrijf uit Lichtenvoorde. Vanuit de Achterhoek wordt het blad wekelijks aangevuld met wat men tegenwoordig ‘content’ noemt. In een van de afgelopen weken was dat een artikel over het lespakket “Plat veur Potwottels”. Het betreft een door het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) aangeboden educatieproject voor kinderdagverblijven, bibliotheken en scholen, maar ook voor grootmoeders en -vaders. Het werd groots gepresenteerd tijdens het streektaalsymposium in Eibergen in november 2023 en staat onder de leus “Jong eleerd is old edaone!” Het pakket bestaat, aldus het ECAL, “uit diverse voorlees- en doeboekjes met gespreksstof en knutselmateriaal, een plaatjesdubbelsteen, een grote zoekplaatposter en speciaal ontwikkelde liedjes.” Prachtig, zul je denken. Kinderen speelsgewijs laten kennis maken met de taal van de streek. Ik kreeg er echter vanuit ’s-Heerenberg een boze brief over. Was dit artikel niet verkeerd geadresseerd? “Jong eleerd en old edaone” klinkt immers niet naar het dialect van Montferland!
Hoe zit het nu met “potwottels” in het Barghs en Die:ms?
In de ‘wottel’ ontbreekt de ‘r’ die we vanuit het standaard-Nederlands kennen. Die wordt zogezegd ingeslikt. Hij is ook meestal niet van belang om de betekenis te begrijpen. Dat geldt voor veel woorden met een r : bier, boer, woord. Ons dialect onderscheidt echter ook niet tussen ‘spotten’ en ‘sporten’. Die worden beide als ‘spotte’ uitgesproken.
De ‘o’ in het Achterhoekse woorddeel ‘pot-’ wordt in ons dialect met een lange klinker als ‘ao’ uitgesproken. Het werkwoord ‘paote’ betekent ‘poten’. De meervoudsvorm van het zelfstandig naamwoord ‘poot’ daarentegen is ‘peut’. Ik heb dan ook de vrijheid genomen om aan de tekstregel onder bovenstaand lespakket-logo die lange klank toe te voegen. Wellicht helpt dat om een start te maken met het samenstellen van een dergelijk mooi lespakket voor het Liemerse dialectgebied.
Als “paotwottel” wordt in delen van de Liemers en de Achterhoek een klein kind aangeduid, maar anders dan het lespakket doet vermoeden, heeft het hier – d.w.z. in ons woordenboek ’n Trop Barghse Weurd- een licht negatieve betekenis: “Kind dat zich bemoeit met dingen die het nog niet aankan”. Dat blijkt uit de zinnen die de woordenboeken van Didam, Gendringen, Wehl en Bergh aanbieden: "Dén paotwottel wol ook al metpraoten" en "Toe, paotwottel, hol gi-j d'r ow efkes bute". Het Barghs Dictee van 2007 verpakte dit woord in een zin met veel vochtschade: "Den kleine paotwottel blek ’n ontiechelijke zouwzak te zun, want hi-j had heel völ zeibel op zien bluuske zitte en was ook nog in de zud gevalle." Maar ook de mildere toon komt voor: Een jeugdprins van de carnavalsvereniging in Loil werd in 2006 met volgend profiel voorgesteld: “Disse Poatwottel het d’r ’n paar dagen gin lak aan”!
Het Nederlands kent het woord “pootwortel” niet. Het is ook een vreemde constructie, want anders dan bij pootaardappels worden wortels niet gepoot, maar uit zaden opgekweekt! Over de herkomst van het woord valt dan ook helaas niets anders te zeggen dan dat het een variant op ‘paoteerpel’ (pootaardappel) zou kunnen zijn. Ook de samenstellers van het lespakket “Plat veur Potwottels” hebben er tevergeefs hun hoofd over gebroken.
Er is echter wel een andere link, namelijk die tussen wortels en kinderen. Ik herinner mij een poster uit de Chinese culturele revolutie van de jaren 70. Daarop was een grote wortel te zien die half uit de grond stak en waaraan een groot aantal kinderen met vereende kracht stond te trekken. De boodschap was: Eendracht maakt macht! Deze uitdrukking komt uit de 16e eeuw, uit de tijd van de Nederlandse revolutie tegen de Spaanse koning. De wortel zelf komt uit Azië. De oranje variant echter is een Nederlands kweekresultaat uit de 17e eeuw.
Tekst: Antoon Berentsen
