Woord van de Maond september 2023: slagmaols

Geplaatst op vrijdag 1 september 2023 om 22:24

Regelmatig horen we sprekers van ons dialect iets ‘geks’ zeggen, woorden die we zelf in onze jeugd, waarin dialect standaard was, nooit gehoord en dus ook nooit gebruikt hebben. Dat gebeurde mij onlangs in ‘s-Heerenberg met het woord ‘slagmaols’. Ik maakte er een notitie van en ging op onderzoek uit.

Henk Harmsen vertaalt ‘slagmaols’ in zijn woordenboek ’n Trop Barghse Weurd met ‘telkens, keer op keer’ en geeft als voorbeeldzin: "Ik bun slagmaols verkeld". In het Gendringse woordenboek luidt de bijbehorende voorbeeldzin: “As Jan auto ri-jdt, krig e slagmaols 'n boete veur te hard ri-jen." In het Wehlse woordenboek staat de zin: ““Tinus kump slagmaols te laat.”

De betekenis ‘telkens, regelmatig’ is niet moeilijk te begrijpen: bij iets dat met regelmaat plaatsvindt denk je al gauw aan de slag van de pendule op de schoorsteenmantel van vroeger thuis. Het woord ‘slagmaols’ komt overigens in Groningen en Drente in de variant ‘slagmaots’ of ‘slagmaotig’ voor: “Die koe giet er slagmaotig oet, en wat doe’j er an?”

Qua vorm is ‘slagmaols’ een variant op woorden als ‘nogmaals’, ‘meermaals’ en ‘hiernamaals’. Een taalkundig normale constructie om het verloop van de tijd aan te duiden.

Bij de uitspraak van het tweede deel van het woord is iets opvallends aan de hand. De tweeklank ‘ao’ in ‘maol’ is niet stabiel. Hij komt voor in woorden als ‘slagmaols’ en ’nogmaols’, maar niet in ‘éénmalig’. Bij de combinatie met de uitgang ‘-ig’ is kennelijk de standaardnederlandse ‘a’ dominant. Vervolgens herinneren we ons dat er voor het woord ‘maol’ een synoniem bestaat, namelijk ‘keer’. Ons dialect maakt hier dezelfde keuze als het standaardnederlands: We zeggen niet “Ik bun vandaag wel vier maol hen en wee’ nao de winkel gewaes; ik wod kats vergaetachteg!”, maar wel “Ik bun vandaag wel vier kee’ hen en wee’ nao de winkel gewaes; ik wod kats vergaetachteg!”.

Taal is ‘vloeibaar’, van streek tot streek en van mens tot mens. We combineren dialectwoorden met standaardtaalwoorden en vervolgens ook met import, tegenwoordig met name uit het Engels. Puur dialect bestaat dus niet, maar het is wel goed te beseffen, waar je mee bezig bent. Je zou, als je dialectliefhebber bent, kunnen kiezen voor typische dialectwoorden, zodat die niet verdwijnen. Ik heb in het Woord van de Maond van april 2023 daarom bijzondere aandacht gevraagd voor ‘hötje’,’duk’, ‘kats’ en ‘smach’!

Tenslotte: Hoe ons Woord van de Maond andersom in het standaardnederlands binnendringt, lezen we in volgend gedicht van de Achterhoekse dichter/columnist Hans Mellendijk (*Sinderen 1951).

Toegoed Enghuizen

Telkens maar daar; schuivende schermen
of is het de dolende loper
die tussen bladerdek en lover
barre koude loopt uit te kermen?

Weeklagend de warmte tegemoet;
dartel voorjaar eindelijk proper.
Nog even en daar is het koper
slagmaals telkens weer. Het doet zo goed.

Zie daar het starend erfgoed blinken
in fasen, impressionistisch
schuift verleden caleidoscopisch

in het heden. In toegoed zinken
bosanemonenclusters. In feit één groot
tonenrijk blommentapijt.

Maar … de dichter vertrouwt het woord ‘slagmaals’ kennelijk niet, het moet direct vertaald worden ‘telkens weer’!

Tekst: Antoon Berentsen